----1

Nefesler-devr-i çark

Devir sözcüğü dönmek dolanmak bir şeyin kendi çevresinde dönmesi ya da yörüngesi üzerinde dolanması zaman, çağ anlamlarına gelir. Tasavvufta devir terimi insanın yaradılışı konusunda geliştirilen kuramın adıdır.  

 

Mutasavvıflara göre insan evrenin özüdür, evrenden süzülmüştür. Var olan âlemlerin en alt basamağındaki madde âlemine düşen varlık önce ( su, ateş, hava, toprak) sonra mahlûkat, bitki, hayvan ardından insan biçiminde görünür. Ama devir burada bitmez, insan belirli aşamalardan geçerek ‘İnsan-i Kâmil’ olur. Sonrada kendi varlığından geçerek yokluk içinde varlığı bulur. Yani tanrısal güce ulaşır. Kısacası yine aslına başlangıç noktasına ulaşır. Sözden öze, ayrılıktan vuslata, şeriattan hakikate, kulluktan sultanlığa ulaştığında,

Yunus Emre Der ki;

 

“Benem ol aşk bahrisi denizler hayran bana

Derya benim katremdir zerreler umman bana”

 

Devr(varoluş) felsefesi nefeslerde Devr-i Daim olarak işlenir. Devr inancını konu edinen şiirlere devriye denir. Devriyeler; nefes, ilahi biçiminde yazılmış olabileceği gibi işlenen konu açısından da kümelendirilebilir. Devriye şiirlerinde konu karmaşık ve egemen dünya görüşüyle çatıştığı için bu alanda örnek sayısı çok azdır.

Alevi - Bektaşi inancında varoluşu açıklamak üzere oluşturulmuş döngü. Dünyaya gelirken izlediği yol haritası ‘hayrül beşer’ diye bilinen ayın üç şekli, (yarım ay, dolunay, hilal ay),güneş ve zühre yıldız’ıdır gelişin tarihi de âdemle ayni yaş olduğu çağdaş zamandır. 

Anasır-i Erbaa; toprak, hava, ateş, su ( hak, bad, nar, ab) demektir. Anasırdan bir libasa bürünmek de bu dört ana elementten bir elbise giyinmektir. Yani ‘devr felsefe’sindeki aşağıya inişin kademeleri anlatılmaktadır.  

 

Nesimi’de

 

Ger aslım sorarsan ben bir niyazım

Sabır ilmi derler yerden gelirim

Ve katre idim simdi han oldum

Arştaki kandilden nurdan gelirim.      

        

Böylece en aşağıya inen varlık, çeşitli biçimlerde tecelli ederek yaratılmışların en onurlusu olan insana döner ve derece derece yükselip tanrıya vararak varlık dairesi ya da varoluş çemberinin yükselen ikinci yarısını oluşturur. Buna yükselen eğri (devre-i arşiye, kavs-i nuzul) denir. 

 

“Ete kemiğe büründüm

Yunus diye göründüm”

 

Renkten renge boyanır Yunus o durakta... Kâh Âdem’le Cennet’ten kovulur, kâh Nuh’la gemiye biner. Miraca çıkar kimi zaman... Ateşte İbrahim olur, kimi zaman da ateş olur İbrahim’ e... Mansur’la asılır; ama ona urgan olan da kendisidir...Her sözün aşktan dile geldiğini, kendisinin ne kara ne de akı okuduğunu bildirir. Bazıları, bu sözlerden okur yazar olmadığı mânâsını çıkarırlarsa da o ,

“Dört kitabın mânâsın okudum hâsıl ettim

 

Aşka gelince gördüm, bir uzun hece imiş”

 

Yunus Emre diyerek, bütün bilgilerini aşk ateşinde yakıp yok ettiğini anlatır.

Varoluş Çemberi

Arştaki bir kandilden yani nur’dan başlatılmaktadır.  Bu da ilk akıl ile serüvenine başlamıştır.  Kademe kademe dolaşmaktadır. Hak’tan sudur eden ilk cevher yani Hakikati Muhammedi’ye; Nuru Muhammedi, Ruhul Azam, Ruh-u Muhammedi, Akl-ı kül, Akl-ı Muhammedi, Kalem, Nefsi Muhammedi inancı bütün Alevi–Bektaşi ulu ozanlarınca dile getirilirken Yer, gök ve her ne var ise bu kaynaktan hayat bulmaktadır. Bu kaynak Hak’tan kopmuş ve bu önsüz ve sonsuz kaynağa dönecektir.

Yunus Emre;

 

“Evvel benim ahır benim

Canlara can olan benim

Ağ üstünde kara dizen

Ol yazılan Kur’an benim”

 

Nur; Hak’tır, Delil’dir.  Çerağı’dır, Fitil’dir.  Ocak’tır, Alev’dir, Mum’dur. Hem sembol olarak yaşatılır hem gerçek olarak kutsanır.  Karanlığın karşıtıdır.  Hem doğa olarak aydınlıktır, hem düşünce olarak aydınlıktır.  Zifiri karanlığın bile karanlığını bir ufacık mum ışığı bozup aydınlatabilir. 

1-Varlık dairesinin en üst aşamasından aşağıya doğru iniş;

 

a)Başlangıç

-Aklı evvel - (ilk akıl)

-Ukulu tısa - (Akıllar)

-Nüfusu tısa - (Şekiller)

-Felek-i Azam - (En üst gök katı)

 

b)Burçlar

-Zuhal - (Satürn )

-Müşteri - (Jüpiter)

-Merih - (Merih)

-Şems - (Güneş)

-Utarit - (Merkür)

-Kamer - (Ay)

 

c)Karşıtlar

-Keyfiyatı hararet - (sıcaklık)

-Burudet - (kuruluk)

-Rutubet - (yaşlık)

-Yubuset - (soğukluk)

 

d)Ana elementler (Anasır-i Erbaa)

-Küre-i har - (Ateş)

-Küre-i hava - (Hava)

-Küre-i ma - (Su)

-Küre-i hak - (Toprak)

 

2-Varlık dairesinin en altı (Kavs-i Nuzul) ve yükselen eğrinin başlangıcı

 

a)Mahlûkat

-Cevheri Mercan

-Maaden Ahcar

-Maaden Mukantere

-Tayri Lezec

 

b)Nebatat

-Nebatat bi-tohum

-Ascari Musmüre

-Nahilli hurma

 

c)Hayvanat

-Enva-i hayvanat

-Nesnas Maymun

-Mertebi İnsan